Je kunt lichaamstaal niet controleren. Wel je gedrag. Lichaamstaal ‘ gebeurt’ onbewust; het is er al voordat je je ervan bewust bent. Gedrag kun je bewust sturen. Je kunt zelfs voor even je emoties ‘in bedwang’ houden. Die controle is tijdelijk, want er is altijd wel een weg voor het lichaam om emoties op de een of andere manier te uiten. Al was het maar een kleine beweging hier of daar. Spanning in het lichaam is voor een geoefend oog gemakkelijk waar te nemen. Als we lichaamstaal zouden willen controleren zijn we dus bezig het lichaam te bedwingen. Zoals kaartspelers. Een pokerface opzetten kan wel voor even, maar je kunt je gezicht niet constant controleren of niet bewegen.
Er is altijd wel een minuscule beweging te zien op gezicht, of het lichaam, ook als je een pokerface opzet. De emoties die je op dat moment onder controle wilt houden zorgen ervoor dat de kenmerken ervan door het lichaam worden geuit. Dat kan niet anders want ook bijvoorbeeld een totale ‘frozen’ positie heeft controle als kenmerk.
We kunnen drie verschillende categorieën emoties onderscheiden.
A) Eenvoudige emoties, zoals lachen huilen kwaad zijn etc. Ze zijn, zoals Paul Ekman 'basis' deze als emoties benoemde, universeel herkenbaar. Rachael Jack (universiteit Glasgow) publiceerde in 2014 een onderzoek met betrekking op het gesloten protocol wat Ekman volgde, maar belangrijker was de ontdekking dat Ekman's basisemoties niet zo universeel waren als voorheen gedacht. Jonge kinderen waren niet in staat verbazing van angst te onderscheiden, zoals ze ook walging en woede moeilijk uit elkaar konden houden.
B) Dubbele emoties. De meest voorkomende categorie, waarbij een bovenliggende emotie de onderliggende emotie bedekt. Denk daarbij bijvoorbeeld aan spelende kinderen, die op de stoep met een bal spelen in een wijk waar wel eens auto's doorheen rijden. Op het moment waarop je kind zonder aarzeling achter de bal de straat op rent schrik je. Je hebt de neiging om je kind toe te schreeuwen: pas op! Kijk uit! etc.etc.
In feite zijn dit twee verschillende emoties: de een is boosheid omdat je al zó vaak had gezegd dat het kind moet oppassen. De onderliggende is de angst dat je kind iets overkomt.
C: De derde categorie emoties zijn de vermomde ('verborgen') emoties. Emoties die we de ander willen doen geloven, terwijl we een andere (de werkelijk ervaren) emotie ervaren. Dit is de categorie waarin leugenaars vaak te vinden zijn. Door een masker op te zetten willen ze ons doen geloven dat ze [ …] triest, blij, enthousiast, etc.zijn, terwijl de verborgen emotie een andere is.
Emoties kunnen worden ingedeeld in 8 verschillende categoriën. Je hebt emoties mèt of zonder (waarneembare) spanning en emoties die we op de ander projecteren of voor ons houden. Als voorbeeld bijv. boosheid. Deze emotie is onplezierig, vertoont spanning en is naar buiten gericht. Aan de hand van een denkbare 'toxic’ lijn, die van onder (ontspannen=hypotonisch) naar boven (gespannen=hypertonisch) loopt, met aan beide zijden emoties. We onderscheiden ook het verschil tussen onplezierige en plezierige emoties, alsook naar binnen gekeerde (ego centered) emoties en emoties die we op de ander richten (exo-centered) zoals bovenstaand voorbeeld woede. Dit raster kan per categorie worden ingevuld met zowel de kenmerken van de emotie als een breed scala aan voorbeelden uit de dagelijkse praktijk.
Handig wel als je snel wilt zien wat iemand voelt, verbergt of beleeft.
nb: Emotie (in het Latijn: émóveré) = beweging.
© Gerard Stokkink
Reactie schrijven