Wanneer ogen gedachten verraden

We weten dat we bij het nadenken met de ogen knipperen en als we in een 'bubble' zitten knipperen die niet meer. Maar wat doen onze pupillen?

Een team van Franse en Nederlandse psychologen onderzocht (en heeft aangetoond) dat het lezen of horen van bepaalde woorden kan leiden tot een sterke reactie van de pupillen (kleiner of groter).

“Ogen zijn de spiegel van de ziel", wordt wel eens gezegd. Bij het lezen van een boek met een emotionele ladingen (erotiek, geweld), verwijden onze pupillen. Dat hebben psychologen van de Universiteit van Californië aangetoond. Omgekeerd worden de pupillen kleiner als de interesse afneemt of wanneer we (cognitief) moe worden.

Volgens psychologen van de Universiteit van Chicago worden de pupillen vrijwel onmiddellijk groter bij het zien van walgelijke beelden van bijv. dode dieren of gewonde kinderen, waarna ze na een paar seconden kleiner worden.

Tot zover de beelden, maar hoe zit het met woorden en spraak?    

Onderzoekers in cognitieve psychologie, spraak en taal van de universiteiten in Aix-Marseille en Groningen maten heel nauwkeurig de diameter van de pupillen van vrijwilligers door gebruik te maken van pupillometrie, een techniek die sinds de 19e eeuw in de geneeskunde wordt gebruikt.

De pupil middenin de iris lijkt voor ons zwart omdat het 't invallende licht absorbeert. Het kan samentrekken of ontspannen onder invloed van de iris-spier. Deze reflexbewegingen regelt de intensiteit van het licht dat het oog binnenkomt. Maar eenzelfde reflex kan ook worden uitgelokt door sterke emoties,  of iets anders zoals het gebruik van drugs.

Pupillometrie:  de pupildiameter wordt in de geneeskunde als instrument gebruikt om pijn te beoordelen. In de reclame kan men pupillometrie gebruiken om reclameboodschappen op interesse te kwantificeren die een afbeelding of video wekt.

De betekenis van een woord is voldoende om een reactie op te wekken. Wanneer we een woord lezen of horen war geassocieerd kan worden met een betekenis als helderheid (zoals: 'zon', 'schijn', 'dag' of 'ster'), trekt de pupil zich terug, alsof ze werkelijk aan een sterk licht worden blootgesteld" zegt Kristof Strijkers, PhD, werkzaam in het laboratorium Parole et Langage (LPL) in Aix-en-Provence." Omgekeerd verwijden onze pupillen zich wanneer ons een woord wordt verteld waarvan de betekenis wordt geassocieerd met duisternis, zoals 'nacht', 'duisternis' of 'tunnel'.  Ter controle werden neutrale woorden gebruikt als bijvoorbeeld 'huis' die geen pupilbeweging veroorzaakten.

Het lezen of horen van bepaalde woorden zou onmiddellijk leiden tot een mentaal beeld.

De onderzoekers toonden aan dat de grootte van de pupillen niet alleen afhangt van de helderheid van waargenomen objecten, ook van de helderheid van de woorden die schriftelijk of mondeling worden opgeroepen.

“Wij geloven dat de mentale beelden van de gelezen of gehoorde woorden automatisch door onze hersenen worden gecreëerd, zoals een lichtgevende cirkel in de lucht voor bijvoorbeeld het woord ‘zon’, legt Kristof uit. Dit mentale beeld zou de reden zijn waarom de pupillen kleiner worden, alsof de zon echt voor onze ogen staat”, vervolgt de psycholinguïst.

Het onderzoek roept belangrijke vragen op. Zijn deze mentale beelden nodig om de betekenis van woorden te begrijpen?  

Of zijn ze daarentegen slechts indirect gevolg van de verwerking van taal in onze hersenen, alsof ons zenuwstelsel zich in een reflex voorbereidt op de situatie  die door het woord dat we horen of lezen wordt opgeroepen ?

Om deze vragen te beantwoorden willen de onderzoekers hun experiment voortzetten door 1) de parameters van de taal te variëren en 2) door in andere talen te experimenteren. Hoe dan ook, deze resultaten openen een nieuwe manier om de verwerking van taal door onze hersenen beter te begrijpen.

Publicatie uit Psychological Science, Juni 2017